در سایه این «تنش جمعی» در روابط ایران با بیشتر کشورهای عرب، روابط بیشتر این
کشورها با اسرائیل چنان به گرمی نهاده که نتانیاهو گفته: «سطح و حجم کنونی این
روابط کاملا بی سابقه است» به گونه ای که تهران اینک دشمن مشترک کشورهای عربی و
عبری بشمار می رود.
ناگزیر چاره ای باید اندیشه شود و آن لحن مسالمت جویانه وزیری است که هر
اندازه او بر طبل «تعامل» می نوازد، خامنه ای بر طبل «تقابل» نواخته است. افزون بر
اینکه معلوم نیست این همه موضوعات ملتهب میان تهران – ریاض (اعدام شیخ نمر، اختلاف
در بحرین، سوریه، لبنان و..) قرار است به سرپنجه کدامین میانجیگر گشوده شود.
دست دوستی ظریف به سوی عربستان
با میانجیگری اسلام آباد؟
از روابط گرم ایران و عربستان در دوره خاتمی که دو کشور قرارداد همکاری امنیتی
امضا کردند تا دوران کنونی که محمد بن سلمان گفته "توپ را به زمین ایران می
اندازیم"، سال به سال ساختمانی که معمار روابط روابط تهران – ریاض ( نامی که
رفسنجانی به خود نهاده بود) بنا نهاده بود، بیشتر فرو ریخته است. در حمله داعش به
مجلس شورای اسلامی و مقبره آیت الله خمینی در خرداد ۱۳۹۶، سپاه پاسداران مشخصاً
انگشت اتهام را به سوی عربستان گرفت. در حوادث دی ماه سال جاری که اعترضات خیابانی
بیش از هشتاد شهر ایران را در نوردید، آیت الله خامنه ای این بار افزون بر «شیطان
بزرگ» و «انگلیس خبیث» انگشت اتهام را به سوی یک «دولت خر پول» گرفت.
دو بال اسلام (توصیفی که یکی از سفیران ایران در دوران گرمی روابط دو کشور
استفاده کرده بود) چند سالی است که سینه در سینه در برابر هم صف آرایی کرده اند. اینک
کمتر جایی را در منطقه می توان یافت که این دو کشور پنجه در پنجه هم نیافکنده
باشند. در هر یک از کشورهای یمن، بحرین، قطر، سوریه و لبنان دو کشور در برابر هم
ایستاده اند. در سازمان همکاری اسلامی مطلقا ریاض موجبات انزوای جمهوری اسلامی را
فراهم آورده است. به ابتکار عربستان این سازمان در بیانیه سیزدهمین اجلاس سران،
حزب الله لبنان را در کنار داعش یک سازمان تروریستی و جمهوری اسلامی را "حامی
تروریسم" توصیف کرده است.
در چنین شرایطی و در حالی که مناسبات سیاسی دو کشور از دی 1394 برای اعدام شیخ
نمر (روحانی شیعه عربستانی) به قطع روابط منتهی شده، محمد جواد ظریف اخیراً طی
سخنانی متفاوت از لفاظی های تند دو کشور علیه یکدیگر گفته: «اگر روزی عربستان سعودی با هرگونه تجاوز خارجی
مواجه شود، ایران نخستین کشور است که برای کمک به این کشور وارد عمل می شود.» او
همچنین افزود: «امنیت و ثبات کشورهای منطقه [مثلاً عربستان] همان امنیت و ثبات
جمهوری اسلامی ایران است.»
در حالی که در پی اعدام شیخ نمر سفارت عربستان در تهران و کنسوگری آن در مشهد به
آتش کشیده شده بودند و خیابان منتهی به سفارت عربستان در تهران به نام "شهید آیت الله باقر النمر" تغییر
داده شده، چنین لحن دوستانه ای از ظریف را چگونه باید تفسیر کرد؟ آیا تغییری اساسی
در سیاست خارجی جمهوری اسلامی در حال رخ دادن است یا این جز یک "لفاظی
دیپلماتیک" بیش نیست؟ آیا این سخنان "مبالغه آمیز" را باید تغییر
تاکتیک جمهوری اسلامی در برابر عربستان دانست یا تغییر استراتژی آن؟
این در حالی است که مقامات سعودی نه تنها تاکنون از کنار این سخنان با سکوت
گذشته اند بلکه ولیعهد عربستان چند روز پیش از این سخنان، جمهوری اسلامی، ترکیه و گروه‌های
شبه‌نظامی [اشاره به حزب الله] را «مثلث شر» نامیده بود.
نه تنها وزارت خارجه جمهوری اسلامی به این مواضع تند محمد بن سلمان واکنش سختی
نشان نداد بلکه در کمتر از یک هفته ظریف از در مسالمت جویی وارد شده و گفته که
امنیت عربستان امنیت ایران است. این سخنان دوستانه در حالی از ظریف صادر شده که
عربستان امنیت خود را در اعدام شیخ نمر می دانست و ولیعهد این کشور در حمله لفظی
بسیار تندی به رهبر جمهوری اسلامی با مقایسه او با هیتلر گفته بود: «درسی که از اروپا آموختیم این است که
مماشات نتیجه نمی‌دهد. ما نمی‌خواهیم که هیتلر جدید در ایران آنچه را در اروپا رخ
داد در خاورمیانه تکرار کند.»
رهبر جمهوری اسلامی نیز در حمله لفظی به عربستان کم نگذاشته بود. او عربستان را
«رژیمی مرتجع» نامیده بود که «قطعاً دچار و زوال و سقوط خواهد شد.» او همچنین آل
سعود را بدتر از «کفار قریش» دانسته بود.
برای درک این همه تفاوت میان لحن مسالمت جویانه ظریف و لحن پرخاشگرانه علی خامنه
ای، تنها یک پاسخ وجود دارد و آن اینکه در تحولی تازه پاکستان به عنوان کشوری دوست
که حد وسط ایران و عربستان ایستاده، اخیراً پیشنهاد میانجیگری میان تهران – ریاض
را داده است. در همین سخنرانی در موسسه مطالعات راهبردی اسلام‌آباد، ظریف پرده
از این ابتکار پاکستان برداشت و در پاسخ به خبرنگاران بر آمادگی ایران برای حل
اختلافات با عربستان تاکید کرد. او
گفت: «ما آمادگی خود را برای آغاز مذاکرات با عربستان سعودی اعلام کرده‌ایم و از
اقدامات نواز شریف نخست‌وزیر سابق پاکستان نیز برای آغاز این گفت‌و‌گوها نیز
استقبال کرده ایم.»
در این بستر، ظریف با چنین «لفاظی های دیپلماتیک» و به رغم همه حملات بن سلمان
به جمهوری اسلامی ترجیح داده ابتکار پاکستان را عقیم نکند تا بلکه راهی برای کاهش
تنش ها به سرپنجه اسلام آباد یافت شود.
چنین رویکردی نه تنها فرصت دادن به میانجیگری پاکستان است بلکه اساساً در
راستای شعار «سیاست تعامل سازنده» به عنوان الگوی سیاست خارجی حسن روحانی است. بر اساس این الگو، او توافق هسته ای را با غرب و
تنش زدایی با کشورهای عرب را در سر می پروراند.
پس از خوشبینی های اولیه از موفقیت مذاکره با 5+1 در پرونده هسته ای، روحانی
امید داشت که مذاکره با 6 کشور عرب شورای همکاری خلیج فارس نیز نتیجه مشابه دهد. بی
دلیل نبود که ظریف پس از فراغت از برجام نامه ای را با عنوان الجار ثم الدار (اول همسایه و سپس خانه)
در چند روزنامه عربی منتشر کرد تا فتح بابی باشد برای مذاکره با همسایگان عرب خلیج
فارس که اینک به استثنای عمان و قطر، روابط ایران با امارات در حد کاردار و با عربستان، بحرین و یمن (به اضافه مصر و
سودان) قطع است.
در سایه این «تنش جمعی» در روابط ایران با بیشتر کشورهای عرب، روابط بیشتر این
کشورها با اسرائیل چنان به گرمی نهاده که نتانیاهو گفته: «سطح و حجم کنونی این
روابط کاملا بی سابقه است» به گونه ای که تهران اینک دشمن مشترک کشورهای عربی و
عبری بشمار می رود.
ناگزیر چاره ای باید اندیشه شود و آن لحن مسالمت جویانه وزیری است که هر
اندازه او بر طبل «تعامل» می نوازد، خامنه ای بر طبل «تقابل» نواخته است. افزون بر
اینکه معلوم نیست این همه موضوعات ملتهب میان تهران – ریاض (اعدام شیخ نمر، اختلاف
در بحرین، سوریه، لبنان و..) قرار است به سرپنجه کدامین میانجیگر گشوده شود.
https://www.radiofarda.com/a/iran-saudi-alizadeh/29106541.html
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر