در 16 مه 1916 قرارداد محرمانه ای موسوم به سایکس- پیکو بین دو کشور فرانسه و بریتانیا و با موافقت روسیه تزاری برای تقسیم سرزمین های عربی امپراتوری عثمانی منعقد شد که از آن زمان تاکنون سرنوشت خونباری را برای خاورمیانه رقم زده است. اینک دقیقا صد سال از آن تاریخ گذشته ولی آثار و پیامدهای آن قرارداد همچنان برجاست.
صد سال پس از قرارداد محرمانه «سایکس-
پیکو»
در 16 مه 1916
قرارداد محرمانه ای موسوم به سایکس- پیکو بین دو کشور فرانسه و بریتانیا و با
موافقت روسیه تزاری برای تقسیم سرزمین های عربی امپراتوری عثمانی منعقد شد که از
آن زمان تاکنون سرنوشت خونباری را برای خاورمیانه رقم زده است. اینک دقیقا صد سال
از آن تاریخ گذشته ولی آثار و پیامدهای آن قرارداد همچنان برجاست.
این از آن روست
که ریشه بسیاری منازعات جاری در منطقه از قبیل سرنوشتی که برای کردها و ترک ها و
عرب ها رقم خورده، به قراردادی منتهی می شود که نه بر اساس واقعیت های موجود بلکه
بر اساس منافع دولت های استعماری آن زمان تدوین شد.
از سوی دیگر، در
امتداد قرارداد محرمانه سایکس- پیکو، «بیانیه بالفور» توسط دولت بریتانیا صادر شد
و لندن رسماً خود را متعهد به تاسیس دولت یهود نمود. با تاسیس دولت اسرائیل در ۱۴ مه
۱۹۴۸ در سرزمین فلسطین (که اعراب از آن بانام «روز نکبت» یاد می کنند) منازعه
خونباری میان اعراب و اسرائیل آغاز شد که ریشه های آن نیز به قرارداد سایکس- پیکو
باز می گردد.
قرارداد سایکس- پیکو چیست؟
اروپا در حالی پا
به سده بیستم می نهاد که ژئوپلتیک این قاره در معرض بروز جنگی بزرگ قرار داشت. سده
بیستم در حالی برای عثمانی فرا رسید که این کشور را «پیر اروپا» لقب داده بودند.
بریتانیا، فرانسه و روسیه می دانستند شکست عثمانی، شکست دیگر متحدان این کشور یعنی
آلمان، بلغارستان و امپراطوری اتریش- مجارستان را نیز به همراه خواهد داشت.
طرح به شکست کشاندن
پیر اروپا در حالی در دستور کار بریتانیا، فرانسه و روسیه تزاری قرار داشت که جنبش
های جدایی طلب ناسیونالیستی به ویژه ارامنه و اعراب در پهنه امپراتوری عثمانی بالا
گرفته بود. لندن با بهره بردن از همین امر، ارتباطات مخفبانه ای را با «شریف حسین»
امیر حجاز و والی مکه برقرار کرد و با وعده اینکه اگر نیروهای تحت امر او علیه
دولت عثمانی به پا خیزند و اگر عثمانی متلاشی شود، سرتاسر سرزمین های عربی
امپراتوری عثمانی تحت پادشاهی شریف حسین دولتی مستقل را تشکیل خواهند داد.
شریف حسین در
آرزوی این وعده که هرگز محقق نشد، جنگ های جدایی طلبانه اعراب علیه عثمانی را سامان
داد غافل از اینکه در میانه جنگ یعنی در 1916 بریتانیا و فرانسه این سرزمین ها را
بین خود تقسیم کرده و اندک اراده ای برای اعطای استقلال به یک دولت عربی در سر
نداشتند.
تقسیم محرمانه
سرزمین های عربی امپراتوری عثمانی به «مایک سایکس» و «فرانسوا ژرژ پیکو» وزیران
خارجه بریتانیا و فرانسه سپرده شد. بر اساس قرارداد محرمانه ای که اینک به نام
سایکس– پیکو شناخته می شود، کشورهایی با مرزهای تصنعی در نقشه خاورمیانه عربی
ترسیم شدند که اراده ملت ها در ترسیم آن نقشی نداشت.
با پایان جنگ
جهانی در نوامبر 1918 و فروپاشی عثمانی نه تنها استقلال یک کشور یکپارچه عربی تحقق
نیافت بلکه بریتانیا و فرانسه به عنوان کشورهای متنفذ در جامعه ملل ( که بعد از
جنگ جهانی دوم به سازمان ملل متحد تغییر نام یافت) طرح تحقیرآمیزی موسوم به قیمومیت (Mandate System) را
در ژانویه 1919 از تصویب گذراندند که بر اساس آن کشورهای عرب خاورمیانه به دلیل «
توحش، فرو دست بودن و عدم بلوغ کافی در اداره سرزمین های خود» تحت سرپرستی
بریتانیا و فرانسه باقی می ماندند.
به این ترتیب و
بر اساس قرارداد سایکس- پیکو نه تنها جنبش جدایی طلبی اعراب از دولت عثمانی برای
آنان استقلالی را در بر نداشت بلکه حیثیت آنان نیز بر اساس طرح قیمومیت لگد مال
نیز شد.
وعده استقلال، سراب اعراب
وعده استقلال به
اعراب در حالی سرآبی بیش نبود که هم زمان جنبش صهیونیسم توانست وعده قطعی تشکیل دولت یهود در سرزمین موعود در
فلسطین را از بریتانیا به دست آورد. اراده لندن برای حمایت از تشکیل دولت یهود طی
بیانیه موسوم به «بیانیه بالفور» در تاریخ ۲ نوامبر ۱۹۱۷ شکل عملی به خود گرفت.
بیانیه بالفور به
خودی خود دلیل کافی برای شوکه شدن اعراب از توافقات پشت صحنه بود که در 23 نوامبر همان سال، دولت بلشویک روسیه
با علم به قرارداد محرمانه سایکس- پیکو که دولت تزاری و بریتانیا و فرانسه برای
تقسیم امپراتوری عثمانی امضا کرده بودند، کلیه متن قرارداد را منتشر کرد تا گواهی
باشد که لندن از آغاز هیچ اراده ای برای استقلال اعراب در سر نداشت.
فروافتادن پرده
از توافق پنهانی سایکس- پیکو(1916) از یک سو، بیانیه بالفور (1917) از سوی دیگر و
تحمیل سیستم قیمومیت (1919) که دست اعراب را در تعیین سرنوشت شان بسته بود، حس
تلخی را برای پان عربیست ها برجا نهاد که هنوز باقی است.
اما، از نگاه پان
اسلامیست ها، توطئه برای شکست عثمانی نه تنها تمام این تلخی ها را همراه داشت بلکه
افزون بر آن نابودی «نهاد خلافت» را نیز موجب شد. سلطان عثمانی، خلیفه رسول الله
نیز تلقی می گردید. از این رو، نهاد خلافت در نزد اهل سنت، نهادی مقدس تلقی می
گردد به ویژه که جهان اسلام زیر سایه خلافت تقریبا برای 5 سده ( از قرن 8 تا 13) ، عصر
طلایی شکوفایی علوم و فنون را همزمان با دوران تاریک اروپا به جهان معرفی کرده
بود.
بی دلیل نیست که
پان اسلامیست ها، راه حل فائق آمدن بر انحطاط امروز مسلمانان را در بازسازی نهاد
خلافت می بینند و جهاد برای احیای این نهاد مقدس را وظیفه هر مسلمان می پندارند.
بی خود نیست که دولت خود خوانده داعش، برپایی خلافت اسلامی را اعلام داشته است. از
همین جا می توان انگیزه جوانان مسلمان در غرب را برای پیوستن به داعش دریافت. در گمان این جوانان،
احیای خلافت اسلامی یک واجب دینی است.
بهار عربی: واکنش به میراث سایکس- پیکو
پنج سال مانده به
صد ساله شدن سایکس- پیکو در 2016، خاورمیانه عربی شاهد رویدادی بس شگرف شد. سلسله
جبش های مردمی در 2011علیه حکام عرب از تونس آغاز و تا بحرین امتداد پیدا کرد.
قذافی در لیبی با 42 سال حکومت، بن علی در تونس با 24 سال، حسنی مبارک در مصر با
30 سال ، عبدالله صالح در یمن با 33 سال از قدرت برکنار شدند. قیام مردمی در سوریه با
سرکوب شدید مواجه شد و صدام حسین پیشتر با حمله امریکا از قدرت معزول شده بود.
آنچه ساده دلانه
در سال 2011 بهار عربی نام گرفته بود، گو اینکه بر ویرانی کشورهای عربی افزود ولی
جریان اسلامگرایی سلفی را جان تازه دمید. در حالی که جریان های پان عرب توانی برای
برونرفت از آلام کشورهای عربی ندارند، اندیشه اسلام جهادی با هدف احیای خلافت (که
نهادی مقدس در نزد اهل سنت است) پا به عرصه وجود نهاده است تا با درنوردیدن مرزهای
تصنعی سایکس- پیکو، خلافت اسلامی را بازگرداند.
در مسیر احیای
خلافت، جریاناتی چون داعش اعلام داشته اند که نه مرزهای سایکس- پیکو را به رسمیت
می شناسند و نه مرزهای موجود در میان کشورهای اسلامی را. ان ها برای انتقام گرفتن
از سرنوشتی که صد سال پیش بر اساس سایکس- پیکو بر منطقه تحمیل و منتهی به فروپاشی
خلافت عثمانی شد، حملات خود را به قلب اروپا و از جمله به درون خاک فرانسه و بلژیک
کشانده اند. جالب اینکه در این تهدید امنیتی که اسلام سلفی برای جهان غرب رقم زده، شمار زیادی از نیروهای جهادی از کشورهای غرب
به دولت خود خوانده داعش پیوسته اند.
چنین اندیشه ای
در نهاد خود هنوز از قوه محرکه بالایی برای تحریک مسلمانان برخوردار است و گمان
نمی رود که با شکست داعش نیز از بین برود. آنچه مهم است اینکه چنین اندیشه ای به
درازای قرارداد سایکس- پیکو کینه ای صد ساله در سینه از غرب برای سرنگونی نهاد
مقدس خلافت دارد.
http://www.radiozamaneh.com/278560
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر