مدعای این نوشتار
چیزی بیش از این نیست که تهران-
مسکو فاقد روابط راهبردی هستند و همگرایی که اینک در موضوع بحران سوریه میان تهران-
مسکو شاهد هستیم چیزی بیش از هم افزایی دو کشور در مقابله با تحریم ها نیست و دشوار
بتوان گمان داشت این هم افزایی بتواند به درجه ای از مناسبات راهبردی افزایش یابد.
در این فرض، چرا نباید باور داشت در زمان مناسب روسیه، به ایران خنجر از پشت بزند همان
گونه که در اعمال تحریم ها، ممانعت از فروش سامانه اس-300 و تعلل در راه اندازی نیروگاه
بوشهر به وضوح شاهد کارشکنی های مسکو بودیم. چگونه پوتین می تواند کشوری همچون ایران
را که رقیب جدی او در بازار انرژی است، متحدی استراتژِک قلمداد کند؟ ایران در نگاه
روسیه بیشتر یک رقیب ضعیف است تا یک شریک مطمئن.
روابط تهران- مسکو: هم افزایی موقت یا اتحاد استراتژیک؟
"ما متعهدیم که ... به شرکای مان از پشت خنجر نزنیم و هیچ‌وقت
در پشت پرده اقدامی بر ضد دوستانمان انجام ندهیم."
این اظهارات
ولادمیر پوتین در دیدار اخیرش با آیت الله خامنه ای است. بر اساس این گفته پوتین
آیا می توان ایران را "شریکی" برای روسیه قلمداد کرد تا باور داشت روسیه
کشوری نیست که به ایران از پشت خنجر بزند؟
به بیان دیگر آیا روسیه هرگز می تواند نظامی ایدئولوژیک
از نوع جمهوری اسلامی را در شمار شرکای
استراتژیک خود تلقی کند؟ و آیا روسیه هرگز از پشت به هیچ یک از شرکای خود خنجر
نزده است؟
این پرسش ها را
می توان به گونه ای دیگر مطرح کرَد و آن اینکه در سایه معادلات جاری در نظام بین الملل
آیا روابط تهران- مسکو روابطی راهبردی است تا گمان داشت هیچ شریکی به شریک راهبردی
خود خنجر نمی زند؟
دیدار دوم پوتین از تهران؛ واگرایی مسکو و غرب
دومین سفر
ولادمیر پوتین از تهران و دیدار او با آیت الله خامنه ای (2 آذر 94) در شرایطی
کاملا متفاوت از نخستین دیدار او با رهبر
جمهوری اسلامی (24 مهر 86) صورت گرفت.
اینک مناسبات
خارجی مسکو به گونه ای رقم خورده که بعد از بحران اوکراین، روسیه از گروه 8 کشور
صنعتی جهان اخراج و تحریم هایی سنگینی از سوی مجموعه کشورهای غربی بر مسکو اعمال
شده است. 8 سال پیش، هنگامی که پوتین از ایران دیدن کرد، روابط مسکو و غرب اگرچه
دوستانه و صمیمانه نبود ولی از این درجه از تنش نیز برخوردار نبود. در نتیجه
هنگامی که اراده غرب بر اعمال فشار بر ایران بابت پرونده هسته ای رسید، روسیه
امضای خود را پای تک تک قطعنامه های تحریمی شورای امنیت علیه ایران قرار داد.
راهبرد روسیه نوینی
که به دستان پوتین از خاکستر اتحاد جماهیر شوروی برآمده، ممانعت از نفوذ نهادهای اروپایی
– امریکایی از جمله ناتو و اتحادیه اروپا به حریم امنیتی روسیه است. روسیه نوین دیگر
تحمل نمی کند جمهوری های سابقش از قبیل لتونی، لاتویا و استونی به عضویت ناتو بپیوندند.
همچنان که تحمل نکرد اوکراین به قرارداد همکاری تجاری با اتحادیه اروپا بپیوندد.
از قضا چنین مواضعی
موجبات قدردانی آیت الله خامنه ای را فراهم آورده است. او در دیدار با پوتین، با اشاره
به مواضع رئیس‌جمهور روسیه در مسائل مختلف به ویژه در یک سال و نیم اخیر (یعنی ار
مقطع بحران اوکراین به این سو)، مواضع پوتین را
"خیلی خوب و مبتکرانه" خوانده و افزود که: "آمریکایی‌ها همیشه
تلاش می‌کنند رقبای خود را در موضع انفعال قرار دهند اما شما این سیاست را خنثی کردید."
با بالا گرفتن بحران
اوکراین از یک سال و نیم به این سو، این بحران نقطه واگرایی مسکو از غرب و همگرایی
با تهران شد تا این دومین دیدار پوتین با آیت الله خامنه ای در فضایی کاملا متفاوت
از دیدار نخستین صورت گیرد.
صرف نظر از اینکه
اینک بر اساس برجام، توافقی برای رفع تحریم ها از ایران حاصل آمده، این دیدار در
شرایطی صورت گرفت که هر دو کشور زیر فشار تحریم های اقتصادی کمر شکن قرار دارند. از
یک سو آیت الله خامنه ای چندان خوشبین به رفع تحریم ها نیست (یا اعمال تحریم های
دیگر مثلا حقوق بشری را منتفی نمی داند) و از سوی دیگر مسکو نیز به دلیل اصرار بر
مواضعش در بحران اوکراین همچنان در معرض تحریم های سنگین قرار دارد.
از سوی دیگر بحران
اوکراین اگرچه زیان هایی بر اقتصاد روسیه وارد آورده، اما، محبوبت پوتین را در
روسیه را افزایش داد. اینک پوتین مرد قدرتمند روسیه است. این در حالی است که بنا
به ارزیابی نشریه امریکایی "فوربس"
پوتین نخستین مرد قدرتمند جهان و خامنه ای هیجده مین آنان در سال 2015 است. دیدار
اخیر پوتین و خامنه ای دیداری بین اولین و هیجده مین مردان قدرتمند جهان است که هر
دو طعم تلخ تحریم های غرب را چشیده اند. با این تفاوت که اگر نبود موافقت مسکو، هیچ
یک از تحریم های کمرشکن شورای امنیت علیه ایران به تصویب نمی رسید.
همین نکته ی
ناگفته در اخبار منتشر شده از محتوای دیدار خامنه ای و پوتین را باید به عنوان
جمله معترضه خامنه ای به پوتین مفروض گرفت که اگر نبود موافقت مسکو، ایران تحت تحریم
های فلج کننده غرب قرار نمی گرفت. نامحتمل نیست که آیت الله خامنه ای بد حسابی
روسیه در تحویل ندادن سیستم دفاع موشکی اس -300، تکمیل نکردن نیروگاه بوشهر و
موافقت مسکو با تحریم های شورای امنیت را به پوتین یادآور شده و متقابلا پوتین با
اهدای قدیمی ترین قران روسیه به خامنه ای و دلجویی از او در دیداری که بیش از 2
ساعت به طول انجامید گفت: "ما متعهدیم که ... به شرکای مان از پشت خنجر نزنیم و هیچ‌وقت
در پشت پرده اقدامی بر ضد دوستانمان انجام ندهیم."
اما، واقعیت این
است که تعلل در تکمیل نیروگاه بوشهر، امتناع از واگذاری اس- 300 یا موافقت با
تحریم های شورای امنیت علیه ایران تنها چند نمونه از خنجر زدن مسکو به ایران است.
اگر نبود بحران
اوکراین که در نتیجه آن مسکو تحت تحریم قرار گرفت و از گروه 8 اخراج شد، آیا مسکو
حاضر به تجدید نظر در فروش سامانه دفاعی اس-300 به تهران می شد؟ آیا اگر جمهوری اسلامی
شریکی استراتژیک برای مسکو می بود، هیچ کشوری با متحد استراتژیک خود چنین رفتاری
کرده است؟
سوریه؛ محل تلاقی هم افزایی تهران و مسکو
به یاد داریم که
با شعله ور شدن بحران سوریه، جمهوری اسلامی از آغاز تاکنون در کنار بشار اسد
ایستاده است. اما، مسکو تنها در چند ماه اخیر است که با کمک نیروی هوایی خود به
یاری بشار اسد شتافته است. تا پیش از این روسیه فقط از صدور قطعنامه در شورای
امنیت علیه دولت اسد ممانعت به عمل آورده بود. اما، چرا پیشتر از این مسکو به یاری
نظامی دولت اسد نشتافت تا این همه شکست نظامی بر دولت سوریه تحمیل نمی شد؟
اگرچه اینک مسکو
با نیروی هوایی خود و تهران با توان زمینی خود (سپاه قدس و حزب الله لبنان) به
حمایت از دولت بشار اسد پرداخته اند، اما، این همسویی را هرگز نمی توان اتحاد
استراتژیک تهران- مسکو تلقی کرد.
جمهوری اسلامی به
عنوان نظامی ایدئولوژیک که شعار سیاست
خارجی اش "نه شرقی، نه غربی" است هرگز نمی تواند متحد استراتژیک روسیه
ای باشد که به دنبال احیای ابرقدرتی از دست رفته خود است.
آنچه در سوریه
تهران و مسکو را به هم پیوند زده ضرورت هم افزایی (Synergy) این دو در حمایت از دولت متزلزل بشار اسد است. از این رو، خامنه
ای به پوتین یادآور می شود که "آمریکایی‌ها در نقشه‌ای بلندمدت، درصددند با تسلط
بر سوریه و سپس گسترش کنترل خود بر منطقه، خلأ تاریخی تسلط نداشتن بر غرب آسیا را جبران
کنند که این نقشه تهدیدی برای همه‌ی ملت‌ها و کشورها به ویژه روسیه و ایران است."
او از همین خاستگاه، به پوتین یادآور می شود که "ایران و روسیه باید با هوشمندی
و تعامل نزدیک‌تر، آن [نقشه] را خنثی کنند."
هم افزایی یا اتحاد استراتژیک
مدعای این نوشتار
چیزی بیش از این نیست که تهران-
مسکو فاقد روابط راهبردی هستند و همگرایی که اینک در موضوع بحران سوریه میان تهران-
مسکو شاهد هستیم چیزی بیش از هم افزایی دو کشور در مقابله با تحریم ها نیست و دشوار
بتوان گمان داشت این هم افزایی بتواند به درجه ای از مناسبات راهبردی افزایش یابد.
در این فرض، چرا نباید باور داشت در زمان مناسب روسیه، به ایران خنجر از پشت بزند همان
گونه که در اعمال تحریم ها، ممانعت از فروش سامانه اس-300 و تعلل در راه اندازی نیروگاه
بوشهر به وضوح شاهد کارشکنی های مسکو بودیم. چگونه پوتین می تواند کشوری همچون ایران
را که رقیب جدی او در بازار انرژی است، متحدی استراتژِک قلمداد کند؟ ایران در نگاه
روسیه بیشتر یک رقیب ضعیف است تا یک شریک مطمئن.
تهران و مسکو اگرچه
اینک بیش از هر زمان دیگری نیازمند یکدیگرند، اما، نشانه های کافی در دست است که اگرچه نه تمامی حاکمیت جمهوری اسلامی
اما، لااقل بخش بزرگی از بدنه کارگزاران جمهوری اسلامی به دنبال تجدید رابطه با اروپا
و حتی امریکا هستند. چند تن از کارگزاران جمهوری اسلامی را سراغ داریم که تحصیل کرده
غرب هستند و چند تن از آنان را سراغ داریم که تحصیل کرده روسیه باشند؟ چند درصد مردم
ایران به زبان های انگلیسی و فرانسه آشنایی دارند و چند درصد از آنان به زبان روسی؟
آیا ترجیح کارگزاران جمهوری اسلامی این است که فرزندانشان در اروپا و امریکا تحصیل
کنند یا در روسیه؟
نتیجه اینکه این
هم افزایی تا زمانی ادامه خواهد داشت که مسکو شرایط را برای ترمیم روابطش با غرب مناسب
نداند. خیال خام است که برای ترمیم روابط راهبردی اش با غرب، روسیه بار دیگر با
برگ ایران باز نکند همچنان که در وضع تحریم ها، خودداری از تکمیل بوشهر و ممانعت
از فروش اس-300 بازی کرد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر