اگر صد سال پیش
از این، شاهد فروپاشی امپراطوری بزرگ عثمانی بودیم، چرا این خطر، امروز تهدیدی
برای ایران نباشد؟ مگر نه این است که فروپاشی عثمانی هنگامی رخ داد که این کشور را
"پیر فرتوت اروپا" توصیف می کردند؟ شرایط امروز ایران چگونه است؟
آیا ایران به سرنوشت عثمانی دچار خواهد شد؟
ژئوپلتیک کنونی خاورمیانه
برآمده از تقسیم نامتجانس میراث برجامانده از دولت عثمانی است که به دست دو قدرت
برتر آن زمان یعنی بریتانیا و فرانسه (و موافقت روسیه) طی قرارداد موسوم سایکس –پیکو
در سال 1916 به شکل کنونی ترسیم شد. تا یک سال دیگر دقیقا یک صد سال از آن قرارداد
می گذرد.
این در حالی است
که به اذعان بسیاری، ژئوپلتیک خاورمیانه آبستن دگرگونی های ژرفی است که می تواند جرقه ای برای جنگ بزرگ
منطقه ای و ای بسا جنگ سوم جهانی باشد. روزگار امروز خاورمیانه کم از شرایط منتهی
به جنگ جهانی اول و تجزیه عثمانی ندارد. ایران در مسیر این دگرگونی کجا ایستاده
است؟
برای پاسخ به این
پرسش مهم، ناگزیر باید اهم متغیرهای دخیل در به وجود آمدن وضعیت بی ثبات خاورمیانه
را شناسایی کرد.
خاورمیانه و قدرت های بزرگ
از یک صد سال پیش
تا کنون افزون بر بریتانیا و فرانسه که خاورمیانه را حوزه سنتی نفوذ خود می
انگارند، واشنگتن و مسکو (دو ابر قدرت پس از جنگ دوم) نیز به بازیگران مهم منطقه
افزوده شده و منافع استراتژیکی در بسط حوزه نفوذ خود در خاورمیانه می بینند.
بحران داخلی
سوریه اینک شرایطی را فراهم ساخته که این چهار بازیگر عمده حضور نظامی ملموسی در
منطقه دارند.
اعلام اخیر عملیات نظامی مسکو در سوریه در حمایت از
دولت بشار اسد، در واقع نگاه راهبردی مسکو به حضورش در دریای مدیترانه از طریق
بندر طرطوس سوریه است. به دیگر بیان، بندر طرطوس برای مسکو، همان اهمیت شبه جزیر
کریمه دارد که روسیه از اوکراین جدا و به خاک خود ضمیمه کرد.
به گمان برخی صاحب
نظران، ماه عسل روسیه (که عضو گروه 8 بود و از آن اخراج شد)، سال ها پیشتر از بحران
اوکراین هنگام حمله مسکو به گرجستان در ۲۰۰۸ پایان یافته است. برای مثال ادوارد لوکاس
معتقد است نظام بین الملل از ۲۰۰۸ وارد "جنگ سرد جدید" شده است. مهم
ترین پیش بینی لوکاس این است که روسیه به رهبری پوتین تدریجاً از روند "تعامل"
با غرب به سوی "تقابل" با آن تغییر مسیر خواهد داد.
خاورمیانه و تقابل ارتش صفوی - ارتش عربی
افزون بر تعارض
منافعی که توسط کشورهای بزرگ در منطقه خاورمیانه می توان رصد کرد، انقلاب اسلامی
ایران، فاکتور بسیار مهمی را که در زیر خاکستر خارومیانه نهفته بود، برون انداخت:
اسلام سیاسی
اسلام سیاسی (شیعی
یا سنی) ابزاری برای کسب، بسط و حفظ قدرت سیاسی است. با وقوع انقلاب اسلامی،
فاکتور اسلام سیاسی شیعی در سطح یک نظام سیاسی به منطقه افزوده شد. اینک سوریه و
یمن مظهر تقابل جنگ شیعه و سنی هستند. با این حساب، افزون بر رقابت کشورهای بزرگ،
ستیز مذهبی نیز بر فاکتورهای بی ثبات کننده منطقه افزوده شده است.
بی دلیل نیست که
برخی رسانه های عربی با به کار بردن تعبیر "ارتش صفوی" در کنایه
ای طعمه آمیز حضور نظامی ایران در سوریه و یمن، عراق و لبنان را بسط هژمونی شیعی
تفسیر می کنند.
این در حالی است
که ائتلاف به رهبری عربستان نیز "ارتش عربی" را مرکب از 10 کشور عربی و
حمایت اتحادیه عرب در مقابله با شیعیان حوثی سامان داده و عملا نزاع مذهبی شیعه و
سنی به درجه ای از خطورت رسیده که اگر بحران خاورمیانه کنترل نشود، می تواند تقابل
این دو را دامن زند.
نمونه ای از این
آتش زیر خاکستر را می توان در سخنان سردار پاسدار محسن رضایی یافت که گفت: "عربستان بايد مراقب باشد چرا که ملت ايران يک [اندازه
ای]صبر دارد... اگر [عربستان] بخواهند امنيت ما را به هم بزنند آنها را به دوران قبل
از صنعتي شدن بر مي گردانيم."
این اظهارات
رضایی پس از آن بود که آیت الله خامنه ای در موضعگیری علیه حمله نظامی عربستان به
یمن گفته بود:" قطعاً بینی سعودی‌ها به خاک مالیده خواهد شد".
در مقابل، عادل الجبیر
وزیر خارجه عربستان گفته کشورش از «تمام توان سیاسی، اقتصادی و نظامی» خود برای «دفاع
از حاکمیت و مردمش در برابر اقدامات ایران» استفاده خواهد کرد.
خاورمیانه و اندیشه جهادی- تکفیری
افزون بر نزاع
شیعی – سنی که در رقابت تهران و ریاض متجلی است، اینک اندیشه ای خطرناک تر از نزاع
این دو مذهب در خاورمیانه شکل گرفته که به اندیشه "جهادی- تکفیری" شناخته
می شود. داعش نمونه بارز این اندیشه است.
در این اندیشه که
ریشه در اسلام سلفی دارد، کلیه حُکامی که به اجرای شریعت گردن ننهند، کافران اند. همچنان
که از نظر این گروه کلیه مسلمانانی که به زعامت چنین حکامی گردن نهند نیز کافر محسوب
می شوند. این گروه فکری تا آنجا پیش رفته اند که رجال و مراجع دینی را اگر معترض به
چنین حکامی نباشند نیز کافر می پندارند.
هنگامی که داعش
خلبان سنی اردنی را در آتش می سوزاند و خاکستر آن را با خاک یکسان می کند، ایمن
ظواهری رهبر القاعده را به اطاعت از خود فرا می خواند، خلافت اسلامی را بنیاد می
نهد و مرزهای کشورهای مسلمان را بی اعتبار می شمارد، روشن می شود که اندیشه ای
معارض با شیعه و سنی، معارض با مسیحیت و یهودیت، معارض با امریکا واسرائیل و معارض
با همه چیز جز تفسیر خودشان از اسلام در منطقه شکل گرفته است.
چنین اندیشه ای
(حتی اگر ساخته و پرداخته دست دیگران باشد) به شدت جزمگرا، متحجر، خودمحور و مرتجع
است به گونه ای که حتی به آثار باستانی رحم نمی کنند. بدیهی است برای چنین اندیشه
ای، فروپاشی منطقه نه تنها نگران کننده نیست بلکه یک نیاز است تا آرمانشهر خود
(خلافت اسلامی) را از نو در منطقه بنیاد نهند.
خاورمیانه، سه ائتلاف نظامی و
ناکارآمدی سازمان ملل
جنگ داخلی سوریه
زمینه ساز ظهور اندیشه جهادی تکفیری و جنگ داخلی یمن زمینه ساز ظهور حوثی ها شده
است.
حکایت غریبی است
که ریاض در یمن حامی دولت مرکزی و در سوریه علیه دولت مرکزی است همچنان که تهران
در سوریه حامی دولت مرکزی و در یمن مخالف دولت مرکزی است.
همین اختلاف را
در سطح گسترده تر در میان امریکا و روسیه شاهدیم. روسیه حامی بشار اسد و امریکا
مخالف بشار اسد است.
بی ثباتی که از
سوریه آغاز شد اینک کشوری مثل ترکیه را نیز متاثر از بحران سوریه کرده است. چندین
فقره انفجار که قربانیان آن از اکراد بودند، نه تنها آنکارا را در برابر داعش بلکه
در برابر اکراد قرار داده است.
این در حالی است
که بی ثباتی منطقه از یک سو و اختلاف قدرت های بزرگ از سوی دیگر، شرایطی را رقم
زده که عملا سازمان ملل از انجام وظیفه ذاتی یعنی تأمین صلح و امنیت بین المللی بازمانده است.
جنگ جهانی اول و
دوم در هنگامی رخ داد که نهادی همچون سازمان ملل وجود نداشت. حال اگر جنگی فراگیر
در منطقه آغاز شود در حالی است که نهاد عریض و طویلی همچون سازمان ملل وجود دارد
ولی در انجام وظیفه ذاتی خود ناتوان است.
در فقدان نقش
سازمان ملل است که منطقه خاورمیانه شاهد پدیده عجیب شکل گیری "سه ائتلاف
نظامی" در درون خود است. این سه ائتلاف عبارتند از:
- اتئلاف نظامی به رهبری
امریکا مرکب از حدود چهل کشور جهان با هدف از بین بردن گروه های جهادی و سپس
سرنگونی بشار اسد
- ائتلاف نظامی به رهبری
عربستان مرکب از حدود ده کشور جهان با هدف بازگرداندن هادی منصور به قدرت در یمن.
- ائتلاف نظامی به رهبری
روسیه مرکب از چهار کشور روسیه، عراق، سوریه و ایران با هدف حمایت از دولت بشار
اسد
آیا ایران به سرنوشت عثمانی دچار خواهد شد؟
به شرحی که گفته
با مرور یک صد سال از قرارداد تقسیم عثمانی موسوم به قرارداد سایکس- پیکو، ژئوپلیتک خاورمیانه به
دلایلی که برشمرده شد شاهد دگرگونی های ژرفی است که بیش از هر چیز نماد فروپاشی
منطقه است.
اخیراً نشریه
نیویورک تایمز با اشاره به احتمال فروپاشی خاورمیانه، مقاله ای را منتشر کرده با
عنوان اینکه "چگونه 5 کشور می
توانند 14 کشور شوند؟"
اینکه آیا گمانه
زنی نیورک تایمز تا کجا قرین صحت و درستی است، بحث دیگری می طلبد. اما، تصویری که
این نشریه از بی ثباتی مفرط منطقه می دهد تا میزان زیادی قرین صحت است.
معطوف به گمانه
زنی که نیویورک تایمز در باره سرنوشت احتمالی 5 کشور یمن، عربستان، عراق سوریه و
لیبی داشته، ما با پرسشی مهم روبرو هستیم و آن اینکه آیا در شرایط بی ثبات منطقه
از یک سو و شرایط بی ثبات داخلی ایران (اقتصاد بیمار، اختلافات سیاسی، رشد جریان
های مرکز گریز، روابط تیره با جهان پیرامون و...) تجزیه ایران نامحتمل است؟
اگر صد سال پیش
از این، شاهد فروپاشی امپراطوری بزرگ عثمانی بودیم، چرا این خطر، امروز تهدیدی
برای ایران نباشد؟ مگر نه این است که فروپاشی عثمانی هنگامی رخ داد که این کشور را
"پیر فرتوت اروپا" توصیف می کردند؟ شرایط امروز ایران چگونه است؟
http://www.radiozamaneh.com/242043
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر